تحولات مذهبی یزد از ورود اسلام تا تشکیل دولت صفویه

بررسی تغییراتی که در وضعیت مذهبی یک شهر روی می دهد می تواند بخشی از سیر تحولات مذهبی گسترده تر که در ایران رخ داده است، باشد. بنابراین بررسی تحولات مذهبی یزد به خصوص بررسی تاریخی ورود اسلام به یزد، گسترش تشیع و علل و عوامل آن در این شهر، از اهمیت بسیاری برخوردار است. یزد، سال ها پیش از ظهور اسلام نزد زرتشتیان باستان، شهر مقدسی بوده است و زیارتگاه زرتشتیان سایر نقاط بوده است. باورود اسلام به یزد، این شهر به عنوان یکی از شهرهای مذهبی کشور شناخته شد و در طول سالیان دراز همزیستی مسالمت آمیزی میان اقلیت های زرتشتی و مسلمانان در این شهر به وجود آمد. پذیرش مذاهب در این شهر فراز و نشیب های زیادی گذرانیده است. خاندان های معروف حاکم بر یزد هرکدام مذهب خاص خود را داشتند. گرچه به طور صریح نمی توان درباره ی مذهب آن ها نظر داد اما شواهد و دلایلی دالّ بر گرایش مذهبی آن ها وجود دارد. بیش از همه تشیع در یزد به آرامی رشد کرد. همزمان با حکومت آل بویه، یکی از سادات عریضی به نام ابوجعفر محمد، از اعقاب امام جعفر صادق (ع)، به دلایلی وارد یزد شد و مورد لطف حاکم بویهی یزد قرار گرفت و در یزد ساکن گردید و بعد از فوت در همین شهر به خاک سپرده شد و خانواده هایی از سادات از نسل او به وجود آمدند. مهاجرت او زمینه ساز گرایش به تشیع و علاقه به سادات را فراهم کرد. از قرن هفتم هجری در کنار گرایش های دیگر در یزد تصوف آمیخته به تشیع نیز به چشم می خورد. تصوف، گرچه در ابتدا، تشیع را از فعالیت های چشمگیر بازداشت اما زمانی که میان تشیع و تصوف همبستگی ایجاد شد، زمینه ساز رشد تشیع فراهم شد. آثار به جای مانده از تشیع مانند: کتیبه های شیعی مسجد جامع یزد، کتیبه امیرچقماق، قدمگاههای منسوب به عبور امام رضا(ع) از یزد و ... وجوه تشیع و علاقه به این مذهب و به دنبال آن احترام به شیعیان و سادات را تا قبل زا قرن دهم هجری نشان می دهد. در این تحقیق، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، تحولات دین و مذهب در یزد، به ویژه شعبه ی مهم آن یعنی تشیع مورد بررسی قرار گرفته است. کلید واژه ها: یزد، تحولات مذهبی، زرتشتیان، تشیع و سادات.